1911 Trablusgarp Harbi çıktığı zaman İtalyanlar ânî bir baskınla Ege Denizi'ndeki adalarımızı işgal etmişlerdi. Arkasından Balkan Harbi zuhur edince, İtalyanlar ile anlaşma yapılarak tek cephede harp etmek ihtiyacı hissedilmiş ve 1912 tarihli Uşi Anlaşması ile Trablusgarp Harbi ne nihâyet verilmişti. Buna göre, biz Trablusgarp'ı İtalya'ya bırakıyoruz, onlar da Adalar'ı bize geri veriyorlardı, iâde ediyorlardı. Ancak, Yunanlılar'ın eline geçmesinden korkulduğundan Balkan Harbi bitene kadar emâneten bunların, İtalyanlar elinde kalması kabul edilmişti. Fakat Balkan Harbini müteakiben I.Dünya Harbi ve sonra da Yunan Harbi başlayınca Adalar'ın bize devri gecikmişti. Demek oluyor ki, bunları Lozan'da topyekûn dava etmek gerekiyordu. Çünkü hukûken bize aid olduklarına itiraz eden yoktu. Ama ne yazık ki, Türk murahhas heyeti bu işte de çeşitli tâvizler vererek fırsatı elden kaçırmıştır.
İnanılmaz bir gerçektir, ama İkinci Murahhas Dr. Rıza Nur, “Birinci komisyonun diğer bir işi de Adalar Denizi'ndeki Adalar meselesidir. Bunların bir kısmı Yunanlılar'ın, bir kısmı İtalyanlar'ın elinde. Ahali ekseriyetle Rum. Vakıa Anadolu sahilleri için kaçakçılık ve eşkıyalık, iktisadî vaziyet cihetiyle Adalar mühimdirler. Hatta Anadolu'ya tecâvüz için mükemmel üssül hareke olabilirler. Fakat Türkiye'de onları ne almak ne de muhafaza etmek kudreti var. Muhafazaları büyük masraflar ister. Yalnız Çanakkale Boğazı'nın ağzını tıkayan bir iki adayı almalıyız ve alabilirsek kâr. Öbür tarafı uğraşmaya değmez” demektedir...
Buna ilâveten askerî müşâvirimiz Tevfik Bıyıklıoğlu 'nun Limni Adası'nı müttefikler münâkaşasız bize verdikleri hâlde zapta geçmeyi unuttuğu için kaybettiğimizi de tekrarlayalım.
Adalar meselesinde yapılan diğer bir hata da bu adaları gayr-i askerî hale getirirken, bunu Marmara Denizi'ne kadar şumüllendirmek ve Antalya'nın önündeki Meis Adası 'nı bile Yunanlılar'a kaptırmak olmuştur.
Adalar mevzuunda Lozan'dan sonra bile birçok hatalar işlenmiş olmakla beraber, bunlar mevzuumuz hâricidir. Şu kadarını söylelimki Alman Harbi'nde İtalyan hakimiyetindeki Ege adaları, Alman işgaline geçmiş ve Almanlar çekilirken bu adaları bize devretmeyi teklif etmiş olduğu halde, o günkü Türk Hükûmeti akıl almaz bir ahmaklıkla bu teklifi değerlendirememiştir. Bugün Yunanistan “Kıt'a sahanlığı” meselesi ile gırtlağımızı sıkabilmekte ise, hep bu adalar sayesindedir. Ayrıca NATO üssü diyerek Adalar'ın Lozan'daki statüsünü bozan Yunanistan, yalandan bir oyun bozanlık ile bir ara NATO'dan çıkmış sonra tekrar girerken de Adalar'ı dahil etmeyerek, bunlardaki askerî üsleri kendi kontrolüne geçirmek imkânını bulmuştur.
İnanılmaz bir gerçektir, ama İkinci Murahhas Dr. Rıza Nur, “Birinci komisyonun diğer bir işi de Adalar Denizi'ndeki Adalar meselesidir. Bunların bir kısmı Yunanlılar'ın, bir kısmı İtalyanlar'ın elinde. Ahali ekseriyetle Rum. Vakıa Anadolu sahilleri için kaçakçılık ve eşkıyalık, iktisadî vaziyet cihetiyle Adalar mühimdirler. Hatta Anadolu'ya tecâvüz için mükemmel üssül hareke olabilirler. Fakat Türkiye'de onları ne almak ne de muhafaza etmek kudreti var. Muhafazaları büyük masraflar ister. Yalnız Çanakkale Boğazı'nın ağzını tıkayan bir iki adayı almalıyız ve alabilirsek kâr. Öbür tarafı uğraşmaya değmez” demektedir...
Buna ilâveten askerî müşâvirimiz Tevfik Bıyıklıoğlu 'nun Limni Adası'nı müttefikler münâkaşasız bize verdikleri hâlde zapta geçmeyi unuttuğu için kaybettiğimizi de tekrarlayalım.
Adalar meselesinde yapılan diğer bir hata da bu adaları gayr-i askerî hale getirirken, bunu Marmara Denizi'ne kadar şumüllendirmek ve Antalya'nın önündeki Meis Adası 'nı bile Yunanlılar'a kaptırmak olmuştur.
Adalar mevzuunda Lozan'dan sonra bile birçok hatalar işlenmiş olmakla beraber, bunlar mevzuumuz hâricidir. Şu kadarını söylelimki Alman Harbi'nde İtalyan hakimiyetindeki Ege adaları, Alman işgaline geçmiş ve Almanlar çekilirken bu adaları bize devretmeyi teklif etmiş olduğu halde, o günkü Türk Hükûmeti akıl almaz bir ahmaklıkla bu teklifi değerlendirememiştir. Bugün Yunanistan “Kıt'a sahanlığı” meselesi ile gırtlağımızı sıkabilmekte ise, hep bu adalar sayesindedir. Ayrıca NATO üssü diyerek Adalar'ın Lozan'daki statüsünü bozan Yunanistan, yalandan bir oyun bozanlık ile bir ara NATO'dan çıkmış sonra tekrar girerken de Adalar'ı dahil etmeyerek, bunlardaki askerî üsleri kendi kontrolüne geçirmek imkânını bulmuştur.
